تحقیقاتی که زبانشناسان در چندین دهه پیش به عمل آوردند ، شمار زبانهایی را که تمام مردم جهان به کار می برند تا هفت هزار زبان برآورد کرده اند که تقریبا روزانه چندین زبان در حال از بین رفتن است. دانشمندان علم زبان با سالها تحقیق بیان داشته اند که زبانهای رایج در جهان اکثرا از تعدادی از زبانهای مشخص که به آن مادر می گویند انشعاب یافته اند و هر انشعاب در طول تاریخ خود دچار تغییروتحول گردیده است. اکثر زبانشناسان بخصوص ساختارشناسان زبان ، زبانهای موجود در جهان را به سه دسته عمده : تک هجایی ، پیوندی و تصریفی تقسیم نموده اند . البته این تقسیم بندی ها کامل و دقیق نیست اما در جای خود قابل توجه می باشد که عبارتنداز:
1- زبان های تک هجایی (monosyllabic Languages)
قبل از تعریف این زبان باید به معرفی چند اصطلاح زبان پرداخت :
واج: کوچکترین واحد زبان که قابل تفکیک به جزء کوچکتر نباشد را واج ( واک) می گویند که خود بر دو نوع است 1- صامت”بی صدا” (23 حرف می باشد ، ب ،پ،ت و…) 2- مصوت “حروف صدادار(کوتاه وبلند)
هجا : در دوره ابتدایی برای یادگیری بیشتر کلمات آنها را بخش می نمودیم .مثلا می گفتیم :بابا از دو بخش “با + با” تشکیل یافته است. هجا همان بخش است ،به قولی از ترکیب یک یا دو یا سه صامت با یک مصوت کوتاه یا بلند هجا بوجود می آید . در این نوع زبانها هر تکواژ از یک هجا تشکیل می یابد.(این نوع هجاها همیشه صورت ثابتی دارند واساس نقشهای دستوری آن ها تغییر نمی کند که از روی ترتیب همنشینی هجاها درزنجیره گفتار می توان به نوع صرفی آنها پی برد . )از جمله این زبانها می توان زبانهای : تبّتی ، چینی و سیامی را نام برد .
در این قبیل زبانها هر ((هجا )) یک تکواژ است. یعنی هرتکواژ از یک هجا تشکیل شده است. این هجا همیشه صورت ثابتی دارد، و شکل ظاهری آنها بر حسب نقشهای مختلف دستوری تغییر نمی کند بلکه تنها از روی ترتیب همنشینی تکواژها بر روی زنجیر گفتار می توان به نوع صرفی آنها پی برد. زبانهای چینی، سیامی ، تبّتی و برخی از زبانهای دیگر جزو زبانهای تک هجایی به شمار می روند.
2- زبانهای تصریفی (flexional languages)
در این گروه از زبانها کلماتی وجود دارند که برای انتقال و بیان مفاهیم غیر اصلی تغییر شکل و ساختار می دهند وهمچنین کلمات خاصی وجود دارند که معنی جدا و مستقلی ندارند . این کلمات را که حرف می گویند و کارشان ارتباط خاص میان کلمات اصلی است .
3- زبانهای پیوندی (agglutinating languages)
در این گونه زبانها، ماده اصلی کلمات همیشه صورت واحدی دارد و اگر معانی ثانوی بدان افزوده شود فرم اصلی کلمه تغییر نمی کند بلکه برای نشان دادن معانی فرعی و اضافی، عناصر و اجزای دیگر زبانی در کنار ماده اصلی کلمه قرارداده می شود.
زبان پیوندی یا چسبانشی زبانیست که به‌طور گسترده پیوستن (یا چسباندن) استفاده می‌کند: بیشتر واژگان از چسباندن تکواژها به یکدیگر ایجاد شده‌اند. این عبارت اولین بار توسط ویلهلم فون هومبُلت در ۱۸۳۶ جهت طبقه‌بندی زبانها از دیدگاه تک‌واژشناسی ارائه گردید. در یک زبان پیوندی، نمایه‌ها جداگانه، از دسته‌بندیهای مرتبط، یک به یک به پایه لغت افزوده می‌شود.
نمونه‌هایی از زبانهای پیوندی (چسبانشی)
مثالهایی از زبانهای پیوندی شامل زبانهای زیر است:
زبانهای آسترونزیایی
زبانهای آسترونزیایی یکی از خانواده‌های زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش می‌شوند. ن‌ها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم می‌شوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبانهای بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیایی)، جاوه‌ای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.
محدوده پراکنش این زبانها جزیره‌های جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تک‌افتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیده‌است. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت می‌شود. بیشتر زبانهای این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که ده‌ها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.
زبانهای آلتایی (از قبیل ترکی، مغولی و تونگوزی)
زبانهای آسترونزیایی یکی از خانواده‌های زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش می‌شوند. آنها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم می‌شوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبانهای بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیایی)، جاوه‌ای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.
محدوده پراکنش این زبانها جزیره‌های جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تک‌افتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیده‌است. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت می‌شود. بیشتر زبانهای این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که ده‌ها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.
زبان باسکی
زبان باسْکی (به باسکی: Euskara، به اسپانیایی: Basque) زبان مردم باسک است که در شمال اسپانیا و جنوب غرب فرانسه زندگی می‌کنند. این زبان بر خلاف زبانهای پیرامون خود از خانواده زبانهای هند-اروپایی نیست، بلکه از زبانهای پیش از ورود هند اروپایی به اروپا است. از سه میلیون باسکی حدود ۶۳۲۰۰۰ نفر به این زبان سخن می‌گویند که از این میان ۵۶۶۰۰۰ نفر آنها در اسپانیا زندگی می‌کنند.
نمونه واژگان
Bai= آری
Ez= نه
Kaixo= سلام
Agur= خدا نگهدار
Ikusi arte= می‌بینمت
Eskerrik asko= سپاس
Egun on= روز بخیر
Gab on= شب بخیر
Urdin= آبی
Zuri= سفید
Gori= سرخ
Edan= نوشیدن
Ian= خوردن
Lo= خوابیدن
Mesedez= لطفاً
Barkatu= ببخشید (تقاضای چیزی)
ژاپنی
زبان ژاپنی (به ژاپنی: 日本語، نیهونگو)، زبان ملی و زبان رسمی کشور ژاپن است. حدود ۱۳۰ میلیون نفر به این زبان سخن می‌گویند. ژاپنی زبان مادری ۱۲۶ میلیون نفر است؛ یعنی نُهمین زبان پُرگویش‌ور دنیا بدون احتساب افراد دو زبانه. ژاپنی بیشتر در کشور ژاپن و بعضی از افراد مهاجرت کرده از این منطقه به سایر نقاط دنیا و افراد سن بالایی که در مستعمره‌های قدیم ژاپن مثل کره و تایوان صحبت می‌شود.
کره‌ای
زبان کره‌ای زبان رسمی دو کشور کره شمالی و کره جنوبی است که در کرۀ جنوبی آن را هانگول (کره‌ای: 한국어) و در کرۀ شمالی چوسانگ (کره‌ای: 조선말) می‌نامند. کره‌ای همچنین یکی از دو زبان رسمی در ولایت خودمختار یانبیان کره‌ای در چین است. حدود ۸۰ میلیون گویشور زبان کره‌ای همراه با گروه بزرگی در استرالیا، برزیل، کانادا، چین، ژاپن، ایالات متحده، جمهوری‌های شوروی سابق و اخیراً فیلیپین وجود دارند. زبان کره‌ای به دلیل گسترش موج کره‌ای در دنیا علاقه‌مندان قابل توجهی کسب کرده است.
در این نوع زبانها،ریشه اصلی تمام کلمه ها همیشه صورت واحدی را دارا می باشند و اگر معنی دیگری به آن کلمات بیافزاییم حالت و شکل کلمه تغییر نمی یابد بلکه برای نشان دادن معانی فرعی و بیشتر، واحدها و جزهایی دیگر زبانی را در کنار ریشه اصلی کلمه قرار داده می شود. به عبارت دیگر ،با اضافه شدن هر مفهوم جدید به معنای اصلی کلمه ،جزیی دیگر که بیانگر آن مفهوم است به کلمه اصلی می پیوندد و به آسانی می توانیم کلمه را به تکواژهای شکل دهنده اش تقسیم نماییم.
منبع : تاریخ زبان فارسی تالیف : دکتر مهری باقری
تهیه کننده : علیرضا سینی چی ( کارشناس ارشد زبانشناسی – معاون فن آوری دبیرستان )
تاییدکننده : محمد امین فرشچی ( دکترای آموزش زبان انگلیسی – دبیر زبان انگلیسی دبیرستان)